Son Güncelleme:
Çevrim içi öğretimin değerlendirilmesi temelde örgün öğretimden çok farklı değildir. PUKÖ döngüsünün çalıştırılması gerekir. Çevrim içi öğretimin lisansüstü eğitimde ve erişkin eğitiminde önemli bir yer tutması nedeniyle bu öğretim şeklinin kalite güvencesi aynı zamanda öğrenci çekmek, imaj oluşturmak adımlarına doğrudan katkı sağlar; dolayısı ile üniversitelerin daha fazla ilgisini çekmelidir. Adayların uzaktan eğitim tedirginliğini aşmak üzere bir dizi gösterge kullanılabilir. Bu göstergelere ait bilginin ders/ program web sayfasında paylaşılması derse ilgi duyanlara güven verecektir.
Çevrim içi öğretimde öne çıkan parametreler:
Teknoloji,
Sunulan bilgi ve dokümanlar,
Ders içeriği,
Ölçme ve değerlendirme,
Erişim ve iletişim mekanizmaları olmaktadır.
Bu parametreleri sistematik olarak değerlendirmek üzere, iki ayrı kaynaktan alıntılar aşağıda paylaşılmaktadır.
Barzabal, Calderón, Tirado (2019)[1] çalışmasından iki gösterge tablosu öne çıkan parametreleri tasarım ve uygulama aşamaları çerçevesinde ele almaktadır. Tablo 1, ilgili dersin tasarımına aittir, içerik ve ‘sunulan’ bilgiyi yansıtmaktadır. Tablo 2, gerçek uygulamanın izlenmesi ve değerlendirilmesine aittir, uygulama sonucu ‘derlenen’ bilgiyi yansıtmaktadır:
Tablo 1: Tasarım ögeleri [1]
| 1.Öğretimin tanımlanması | Konu adı; müfredatta zorunlu veya seçmeli olarak yer alması; veriliş modu: sanal- karma/ hibrid- yüz yüze; sorumlu öğretim elemanları; akademik ve teknik personelin kurum organizasyon şemasındaki yeri; sorumlu öğretim elemanlarının iletişim bilgileri |
| 2.Dersin genel tanımı | Amaç ve öğrenme kazanımları, içerik, yöntem, etkinlikler, zaman çizelgesi, yardımcı malzeme ve dokümanlar, değerlendirme yöntemi, kaynakça |
| Dersi almak için gereken bilgi ve beceriler- önkoşullar | |
| Dersin organizasyonuna ait ek bilgiler (içeriklerin veya sunumların sırası, vs) | |
| İletişim araçları | |
| SSS | |
| 3.Dersin ayrıntılı tanımı | İçerik – her bölüm ayrı ayrı, kavram haritaları, ders saati-kitap sayfa- slayt cinsinden döküm, öğretim elemanı ile görüşme ve güçlü –zayıf yan analizi fırsat ve yöntemleri, internet bağlantıları, grafik-görsel-video süreleri, biçimleri, protokolleri |
| Etkinlikler – etkinlik tipi, gereken kaynaklar, uygulanacak prosedür, zamanları, değerlendirilme yöntemleri | |
| Kaynakça – ders için gereken kaynaklar, daha derinlemesine öğrenme için kaynaklar, sunumlar, videolar |
Tablo 2: Gerçekleşen uygulama [1]
| 1.Öğretim elemanının katılımı | Erişim sayısı ve toplam erişim süresi |
| Foruma katılan öğretim elemanı başına mesaj sayısı | |
| 2.Etkileşim, geri bildirim (öğretim elemanı ile öğrenci arasındaki, senkron ve asenkron uygulamaya göre farklılaştırarak) | Forum: kullanım yoğunluğu, akademik sorulara cevap verme süresi (kurumsal standarta uyum) |
| E-Posta: kullanım yoğunluğu, akademik sorulara cevap verme süresi (kurumsal standarta uyum) | |
| Konuşma (chat) kullanımı, bireysel/ grup kullanımı, öğretme amacıyla kullanımı | |
| 3. Motivasyon | Mentoring – verilen tavsiye, erişimi zayıf öğrenciye ulaşma |
| 4. Değerlendirme | Uygulanan değerlendirme/notlandırmanın tasarlanan/ilan edilen ile uyumu |
| Öğretim süresince yapılan notlandırmaların öğrenciye bildirilmesi; hangi zaman aralığında? | |
| Geçme notu öğrencilerle paylaşılıyor mu? | |
| İtiraz/ tekrar gözden geçirme süreçleri çalışıyor mu? | |
| Öğrencinin ders memnuniyetini belirteceği geri bildirim kanalları çalışıyor mu? |
Benzer bir çalışma Quality Matters (https://www.qualitymatters.org/ ) tarafından yürütülmüş ve Yükseköğretim rubriği (The Higher Ed Rubric[2]) olarak sunulmuştur. Yukarıda ‘gösterge’, aşağıda ‘rubrik’ adı altında verilen hususlar (ki bunlara standart beklentiler de denebilir), kısmen veya tamamen çevrim içi verilen derslerin hazırlanması aşamasında veya değerlendirilmesi ve iyileşme gereken noktaların saptanması için kullanılmalıdır.
Tablo 3: Yükseköğretim rubriği[2]
| 1.Derse giriş, genel bilgi | Nasıl başlanacağı ve çeşitli ders bileşenlerine nasıl erişileceği açıklanmıştır. |
| Dersin amacı ve yapısı açıklanmıştır. | |
| Çevrim içi tartışmalar, e-posta ve diğer etkileşim yöntemleri beklentileri açıklanmıştır . | |
| Öğrenciyi ilgilendiren öğretim ve ders politikaları açıklanmıştır. | |
| Dersin gerektirdiği teknoloji ve bunun nasıl sağlanacağı açıklanmıştır. | |
| Gereken en az bilgisayar ve sayısal bilgi becerileri açıklanmıştır. | |
| Alana ait ön koşul bilgisi (ders/ beceri) açıklanmıştır. | |
| Öğretim elemanının kendini tanıtımı çevrim içi sunulmuştur ve yeterlidir. | |
| 2.Öğrenme kazanımları | Program öğrenme çıktıları ve becerileri ölçülebilir çıktılardır. |
| Ders öğrenme kazanımları ölçülebilir çıktılardır ve program çıktıları ile uyumludur. | |
| Öğrenme çıktıları net olarak ve öğrenci bakış açısıyla ifade edilmiştir. | |
| Öğrenme kazanımları ile öğrenme etkinlikleri ilişkisi net olarak açıklanmıştır. | |
| Öğrenme kazanımları dersin düzeyi ile uyumludur. | |
| 3.Ölçme ve değerlendirme | Değerlendirmeler öğrenme kazanımlarını ölçmeye yöneliktir. |
| Derse ait not verme politikası dersin başında açıklanmıştır. | |
| Öğrencinin başarısını ölçmek üzere kriterler ve bunların not vermeye etkisi açıklanmıştır. | |
| Değerlendirmeler sıralı, çeşitli ve dersin düzeyi ile uyumludur. | |
| Öğrencinin gelişimini takip edecek şekilde çoklu fırsatlar ve zamanında geri bildirim sunulur. | |
| 4.Öğretim malzemesi | Öğretim malzemesi açıklanan öğrenme kazanımlarını edinmeye katkı sağlar. |
| Öğretim malzemesinin öğrenme etkinliklerinin tamamlanmasında nasıl kullanılacağı açıklanmıştır. | |
| Kaynak ve kullanım izni bilgisi verilerek akademik dürüstlük gözetilir. | |
| Öğretim malzemesi alanın güncel teori ve uygulamasını yansıtır. | |
| Çeşitli öğretim malzemesi kullanılır. | |
| 5.Öğrenme etkinlikleri | Öğrenme etkinlikleri açıklanan öğrenme kazanımlarını edinmeye katkı sağlar. |
| Öğrenme etkinlikleri aktif öğrenmeyi destekleyen etkileşim fırsatları yaratır. | |
| Ders süresince öğretim elemanının öğrencilerle etkileşim planı paylaşılmıştır. | |
| Öğrencilerin katılımı ile ilgili beklenti/ isterler açıklanmıştır. | |
| 6.Teknoloji | Derste kullanılan araçlar öğrenme çıktılarını edinmeye yöneliktir. |
| Derste kullanılan araçlar aktif öğrenme ve derse katılımı destekler. | |
| Derste çeşitli araçlar kullanılır. | |
| Kişisel veri ve gizliliğin korunması bilgisi öğrenci ile paylaşılır. | |
| 7.Öğrenci desteği | Teknik destek imkanı ve nasıl kullanılacağı açıklanmıştır. |
| Kurumun erişilebilirlik politikası ve hizmetleri açıklanmıştır. | |
| Kurumun akademik destek hizmetleri ve dersi başarmasına yardımcı olacak kaynakları açıklanmıştır. | |
| Kurumun öğrenci hizmetleri açıklanmıştır. | |
| 8.Erişim ve kullanılabilirlik | Ders navigasyonu kolay kullanılabilir. |
| Ders tasarımı açık ve nettir. | |
| Ulaşılabilir metin ve görseller dosyalarda, doküman olarak, web sayfalarında, öğrenme yönetim sistemi sayfalarında sunulmuştur. | |
| Çoklu medya içeriklerine erişim farklı formatlarda, geniş öğrenci kitlesine uygun sunulmuştur. | |
| Çoklu medya kullanımı kolaydır. |
Tablo 1, 2 ve 3 dersin öğrenciye dönük yüzü olarak düşünülebilir. Dikkate alınması ‘zorunlu’, öğrencilerin doğrudan talep edebileceği hususlardır. Memnuniyete etkisi güçlü, öğrenci çekmek için hayati kriterlerdir; ne kadar iyi kurgulanır ve uygulanır ise o kadar talep ve memnuniyet arttırıcı işlevi olacaktır. Her türlü ‘şablon’ eleştirel bir gözle incelenmek, kurum bağlamına göre yorumlanmak durumundadır. Standart dokümanları kullanım nedeni sıralama, karşılaştırma değil, fikir alma, genel resmi daha kolay görme olmalıdır. Genel kural, standartlara uyum kurumu daha yukarı çekiyorsa, daha iyi eğitim-öğretim vermesine, daha üretken ve yarışmacı bir üniversite olmasına yardımcı oluyorsa, kullanılmalıdır. Standartların kurum düzeyini yukarı çekmeğe yaramadığı durumlarda uyum ve iyileşme (compliance and enhancement) çatışır ve standartların anlamı kalmaz. Ülkemizdeki birçok yükseköğretim alanında olduğu gibi çevrim içi öğretimde de standartlara erişmeye çalışmanın net değer katıcı olduğu düşünüldüğü için bu çalışmalara dikkat çekilmektedir.
Çevrim içi öğretimin bir de “arka planı” olmak durumundadır. Bunlar, kurumsal destek, öğrencinin hazır olması, öğretim elemanı motivasyonu, iç kalite güvencesi ve dış kalite güvencesi olarak özetlenebilir. Tek tek derslerden çok, çevrim içi öğretim sisteminin geneline ait, ele alınış şekli, sürekliliğin teminatı olarak düşünülmelidir.
Kurumsal destek, Öğrenme Yönetim Sistemi (LMS) güvenilirliği, öğrenciler ve öğretim elemanları için teknik destek ve öğretim elemanı eğitimi olarak ele alınmaktadır[3]. Her üç destek şekli de çok önemli olmakla beraber öğretim elemanı eğitimi daha zor ve zamana yayılan bir etkinlik olması nedeniyle daha yakın takip gerektirecektir. Bunun yanında öğrencinin çevrim içi öğretime hazır olma durumunu değerlendiren rutinler geliştirilmelidir. İş yükü, zamanlama, öğrenme biçimi ile ilgili beklentileri netleştirmek, oryantasyon –tanıtım eğitimi sunmak, çevrim içi öğretime uyumu izleyerek huzursuzlukları gidermek kurumun görevi kabul edilmektedir. Öğretim elemanı motivasyonu hem verilen dersin daha kaliteli olması bakımından hem de çevrim içi ders verenler havuzunun genişletilmesi açısından önem kazanmaktadır. Mali avantajlar, kendini geliştirme fonları, mali olmayan destekler, ders saati zamanlama avantajları, ders yükü ayarlamaları, gayretin tanınması ve takdiri gibi uygulamaların motivasyonu yükselttiği bilinmektedir [3].
Tek tek derslerin verilmesi öğretim elemanı ayrıcalığı olarak kabul edilse de, öğretimin başarısını takip etmek ve rehberlik yapmak, iyi uygulama örneklerini paylaşmak, tartışmak, kurum standartları geliştirmek, kurumsal çerçeveler oluşturmak bölüm/ program sorumluluğu altına girmektedir.
İç kalite güvencesi araçları olarak öğrenci geri bildirimleri ve çevrim içi meslekdaş ziyaretleri kullanılmaktadır. Eğitim-öğretim yıllık döngüsünün[4] kurumca gözden geçirilip çevrim içi öğretimin doğasını yansıtan eklemeler yapılması unutulmamalıdır.
Pandemi nedeniyle çevrim içi öğretime zorunlu yönlenen yükseköğretim kurumlarının pandemi sonrası açık ve uzaktan eğitime bakış açılarını değerlendirmeleri için Gürcistan özelinde hazırlanmış olan bir çalışmayı dikkate almaları önerilir. Greere ve Crozier[5], hiç açık ve uzaktan eğitime izin verilmeyen bir ortamı incelemişse de değerlendirmelerinin ülkemiz açısından önemli mesajlar içerdiği, çevrim içi öğretimin gereken ciddiyetle yapılmasının zorunlu olduğu düşünülmektedir.
[1] Barzabal, L.M., Calderón M.P., Tirado D.M. (2019), Quality Indicators for Auditing on-Line Teaching in European Universities, TechTrends 63:330–340.
[2] StandardsfromtheQMHigherEducationRubric.pdf (qualitymatters.org)
[3] Van Wart,M. , Ni,A. , Hamilton,H. and Drudy,S. (2021) “Considering the roles of professional accrediting bodies in online programme quality: the case of the NASPAA”, Quality in Higher Education, Vol. 28, NO. 2, 168–185.
[4] Vardar, Ö. (2022), Yükseköğretimde Kurumsal Akreditasyon, s.75, TED yayınları, Ankara.
[5] Greere, A. ve Crozier, F. (2022): Quality assurance expectations for online higher education: stepping stones to support post-pandemic decisions in Georgia, Quality in Higher Education (https://doi.org/10.1080/13538322.2022.2123266)
