Son Güncelleme:
Kalite güvencesi kavramı ve uygulamaları tüm dünyada yükseköğretimin kalıcı bir ögesi haline gelmiştir. Bu güvencenin oluşturulmasının kurumların sorumluluğu olması ve tüm paydaşların, özellikle tüm öğretim elemanlarının, değişik çapta ve yoğunlukta, bu sorumluluğu üstlenmeleri gereği ‘kalite güvencesi eğitimi’ verilmesini gündeme getirmiştir. Kurumsal görevi gereği dış değerlendirmenin yükünü çeken ama fazlaca hazırlığı olmayan idari ve akademik personel veya bu görevi yerine getirirken kavramsal altyapısı eksik, uygulamalar arasındaki farklılıklara veya tutarsızlıklara pek anlam veremeyen bireyler kalite güvencesi eğitimine ihtiyaç duyabilirler. Böyle bir eğitimin değişik yolları, tarzları olduğu aşikardır. Aşağıda bir alternatif sunulmaktadır.
Kalite güvencesi eğitimi değişik katılımcılara hitap edebilir; en bariz ihtiyaç olarak:
- Kurum Kalite Komisyonu üyelerine, kalite güvencesi uzmanlığı olan ve bunu geliştirmek isteyen bireylere,
- Üst ve orta yönetimde yer alan akademisyenlere, yönetişim ile kalite güvencesi bağlarını netleştirmek isteyen bireylere,
- Kalite güvencesi çalışmalarına ilgi duyan, katkı veren düz öğretim elemanlarına ve idari personele
- Takım olarak uyumlu kalite güvencesi adımları atmak isteyen gruplara
yönelik takriben iki günlük (6+6 saat) bir eğitimin, katılımcı profiline göre vurguları ayarlıyarak,
aşağıdaki içerik çerçevesinde oluşturulması makuldür. Daha kapsamlı ve konular üzerinde tartışmaları içerecek çalıştaylar, hatta dersler de düşünülebilir. Eğitimin çıktılarının (6. md) hem başta, hem sonda kapsanmasında yarar vardır.
- Kalite nedir tartışması
Kalite ve kaliteli kavramının değişik anlamları literatürde çokca tartışılmıştır[1]; istisnai-olağandışı-özel, mükemmel, amaca uygun, parasına değen, dönüştüren-geliştiren gibi. Genelde herhangi bir ölçüt temelinde değil, içgüdüsel tanımlama olarak kullanılır. Yükseköğretimde, dönüştüren-geliştiren ve temel görevlere ait çıktıların, hedeflenen çıktılara (öğrenci kazanımları, mezuniyet becerileri, bilgi üretimi, sosyal sorumluluk performansı gibi) denk gelmesi anlamına kullanılmaktadır. Kesinlik içermez. İyi örneklerin uygulandığı ortam veya neyin işe yaradığını bulma ve daha iyiye gitme kararlılığı olarak da yorumlanabilir.
- Kalite Güvencesi nedir, neden gündemdedir?
Süreç ve çıktıların kalitesini kontrol etme metodudur. Yükseköğretimdeki son 30 yılın değişimleri* kalitenin (iyi eğitim, etkin araştırma, sosyal sorumluluğu yeterince sahiplenme, kurumun misyonuna uygun yönetişim vb) öz denetim, saygınlık, iyi akademisyen içgüdüleri ile garanti edilemediğini göstermiştir; kanıta dayalı güvence verecek düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu düzenlemelerin sistematik, birbirleri ile tutarlı, sürekliliği olan, benzer ve rakip kurumlarla benzeşen, kurumsal karakterde uygulamalar olması beklenmektedir. Hesap verebilirlik ve şeffaflık unsuru olarak başlayan ve standartlara uyum vurgusunu taşıyan kalite güvencesi giderek iyileşme/ gelişme hedefine evrilmektedir. Bugün kaliteye yönelik etkinliklerin uyum -> güvence -> iyileşme/ gelişme -> mükemmellik aşamalarını içeren bir ‘kalite güvencesi sürekli ortamı’ oluşturduğu kabul edilmektedir. Her aşama bir öncekine bağımlıdır; uyum sağlanmadan güvence, güvence sağlanmadan iyileşme/ gelişme, iyileşme/ gelişme sağlanmadan mükemmellik olamaz[2].
Kalite güvencesi bürokratik raporlamalar değildir; bir defalık seferberlik değildir; dış değerlendirmeleri hasarsız atlatma yöntemi değildir; bir grup görevlinin veya üst yönetimin sorumluluğu, veri toplayıp gereken yerler için rapor hazırlaması değildir; sadece bireylerin gayreti yeterli değildir; veri toplama seferberliği değildir; kanıt niteliği olmayan doküman ve sayılara sığınmak değildir; her kuruma uyan tek tip çözümleri yoktur.
Kalite güvencesinin temel etkinliklerin iyileşmesine yönelik gayretler topluluğu olmasının yanında akademik yaşama dolaylı etkileri de yadsınamaz[3].
İlgili kalite güvencesi standartları ve kılavuzları (ulusal, uluslararası) masaya yatırılmalıdır.
*Ek tartışma konuları : Yükseköğretimdeki son 30 yılın değişimleri nelerdir, bunların ülkemiz itibarı ile gerçekliği ne kadardır?
- Kalite kültürü nedir?
Yukarıdan aşağı gelişen kalite güvencesi girişimleri sürekli ‘dayatılan’ yöntem algısıyla yaşayamaz. Sahipliliğin akademik personele aktarılması için yönetimin ciddi gayreti gerekecektir. Kalite güvencesi uygulamalarının akademik bünyede kabul görmesi sonucu tabana yayılması, zamanla doğal akademik hayatın bir ögesi olması ve bireylerin kalite adımlarını zorunluluk olmaksızın kendi inisiyatifleri ile atmaları kurumda kalitenin kurum kültürü haline geldiğine işaret eder. Ortak sahiplenmenin ve sürekli iyileşmenin öncelikli paylaşılan değer olmasına; hem bireysel, hem kollektif rollerin içselleştirilmesine giden bir yolculuk olarak tariflenen süreçte yapısal-yönetimsel unsurlar yanında psikolojik unsurların etkileri bulunmaktadır, dikkate alınmalıdır. Hevesle başlayan kalite farkındalığının kararlı, sürdürülebilir, anlamlı bir rutine evrilmesi sağlanmalıdır.
- İç Kalite Güvencesi sistemi nasıl kurulur, çalışır, en önemli unsurları nelerdir?
İç kalite güvencesi sistemi, sırasıyla veri toplamak, bunu işlenmiş bilgiye dönüştürmek, bilgiyi değerlendirmek, karar alma eylemlerini yapmak ve iyileştirici önlemleri almak adımlarını içerir. Başlangıçta az sayıda uzman eliyle yürütülmeye çalışılan bu süreç giderek daha olgun, katılımcı ve dağıtık yetkilendirme, paylaşılan sorumluluk çerçevesinde işletilmektedir. Tüm paydaşlara rol verilmektedir.
Sağlıklı, sistematik, anlamlı (alakalı) veri toplanması, bunun sürekliliği ve işe yarar bilgiye dönüştürülmesi sistemin birinci adımı ise, elde edilen bilginin değerlendirilmesi ve iyileşme sağlanması da ikinci adımıdır. Bu adımlar temel etkinlikler bazında ve onlara ait kurumsal çerçeveler halinde ele alınmalıdır. Gelişme süreçlerini tamamlayamamış olan kurumların sıfırıncı diyebileceğimiz bir ön adıma daha ihtiyaçları olacaktır. Uygulamayı yönlendirecek ve veriyi analiz etmeyi, yorumlamayı mümkün kılacak altyapının/ ön çalışmanın/ kapasite geliştirmenin oluşturulması her temel etkinlik için ayrı ayrı vurgulanmalıdır.
-
- Eğitim-Öğretim çerçevesi: Üniversitenin ‘birinci görevine’ ait planla-uygula-kontrol et-önlem al (PUKÖ) aşamaları tek tek gözden geçirilmelidir ve tartışılmalıdır. Planla ve uygula aşamaları için kurumsal tarzı belirleyecek misyon, eğitim-öğretim politikası, stratejisi, performans göstergeleri gerçek anlamda hazır olmalıdır. Kontrol et-önlem al aşamaları için eğitim-öğretimin gerçekleşme parametreleri ölçülmek, standartlarla veya hedeflerle karşılaştırılıp iyileştirici önlemler alınmalıdır. Kim, ne zaman, nasıl bu adımları atacak? Sadece tasarımda değil, işleyen, sistematik ve kurumsal bir yapı, süreç olmalıdır.
Ek tartışma konuları : Önceki Öğrenmenin Tanınması; Çıktı/ ölçüt temelli değerlendirme; Eleştirel düşünme, sorgulama çok önemli bir ‘alana ait olmayan-jenerik’ öğrenme çıktısı; kim kazanılmasını sağlayacak? Öğretme-öğrenme merkezleri (CTL) ne kadar etkili?
-
- Araştırma çerçevesi: Üniversitenin ‘en prestijli’ görevine ait planla-uygula-kontrol et-önlem al aşamaları tek tek gözden geçirilmelidir ve tartışılmalıdır. Planla ve uygula aşamaları için kurumsal tarzı belirleyecek misyon, araştırma politikası, stratejisi, performans göstergeleri gerçek anlamda hazır olmalıdır. Kontrol et-önlem al aşamaları için araştırmanın gerçekleşmesine ait parametrelerin derlenmesi, hedeflerle karşılaştırılıp iyileştirici önlemler alınması tartışılmalıdır. Kim, ne zaman, nasıl bu adımları atacak? Sadece tasarımda değil, işleyen, sistematik ve kurumsal bir yapı, süreç olmalıdır.
Ek tartışma konuları : Kurumda araştırma yönetimi nasıl yapılandırılmıştır/ yapılandırılmalıdır/ neden?
-
- Topluma hizmet çerçevesi: Üniversitenin ‘en az anlaşılan’ görevine ait planla-uygula-kontrol et-önlem al aşamaları tek tek gözden geçirilmelidir ve tartışılmalıdır. Planla ve uygula aşamaları için ulusal inovasyon sistemi ve topluma karşı sorumluluk çerçevesinde kurumsal tarzı belirleyecek misyon, topluma hizmet politikası, stratejisi, performans göstergeleri gerçek anlamda hazır olmalıdır. Kontrol et-önlem al aşamaları için topluma verilen hizmetlerin gerçekleşmesine ait parametrelerin derlenmesi, hedeflerle karşılaştırılıp iyileştirici önlemler alınması tartışılmalıdır. Kim, ne zaman, nasıl bu adımları atacak? Sadece tasarımda değil, işleyen, sistematik ve kurumsal bir yapı, süreç olmalıdır.
Ek tartışma konuları : Kurumun topluma hizmet politikası ile akademik birey tercihinin uyumsuzluğu/ çatışması nasıl çözümlenir?
-
- Yönetişim çerçevesi: Üniversitenin görevlerinden biri olmayıp, kurumun-organizasyonun işlemesi, devamı için etkinliği ayrı olarak değerlendirilmesi gereken yönetişim, görevlerin yerine getirilmesinin platformudur; temel görevlere yönelik yapıyı ve hizmeti sunar. Genel resmi yansıtan organizasyon şemasıdır. Kimin kime bağlı olduğu bilgisi, kime doğrudan rapor verdiği, görev tanımları, sorumlulukları net ve gerçek olmalıdır. Ulusal model planla-uygula aşamaları için fazla esneklik sunmamaktadır. Kontrol et-önlem al aşamaları için yönetim hizmetinin gerçekleşmesine ait parametrelerin derlenmesi, hedeflerle karşılaştırılıp iyileştirici önlemler alınması tartışılmalıdır. Kim, ne zaman, nasıl bu adımları atacak? Sadece tasarımda değil, işleyen, sistematik ve kurumsal bir yapı, süreç olmalıdır.
Ek tartışma konuları : Liderlik ve sahiplenme nasıl etkili hale getirilir?
-
- Uluslararasılaşma çerçevesi: Normalde önceki çerçevelerin içine dağılmış olan uluslararasılaşma adımları son 20 yıldaki hızlı değişim ile başa çıkmak için ayrı bir etkinlikmiş gibi değerlendirilmektedir. Buna uygun olarak, kurum tarzını yansıtan misyon, uluslararasılaşma politikası, stratejisi, performans göstergeleri gerçek anlamda hazır olmalıdır. Kontrol et-önlem al aşamaları için uluslararasılaşmanın gerçekleşmesine ait parametrelerin derlenmesi, hedeflerle karşılaştırılıp iyileştirici önlemler alınması tartışılmalıdır. Kim, ne zaman, nasıl bu adımları atacak? Sadece tasarımda değil, işleyen, sistematik ve kurumsal bir yapı, süreç olmalıdır.
Veri analizi ve değerlendirilmesi, kalite güvencesi araç ve teknolojileri, en iyi uygulama örnekleri tüm çerçeveleri kapsayan hususlar olarak ele alınmalıdır.
- Dış Kalite Güvencesi nedir, nasıl uygulanır, ne kadar evrenseldir?
Yükseköğretim sistemlerinde akran değerlendirmesi olarak yapılandırılmış ve kurum dışı ölçüt ve standartlara tabi bir dış değerlendirme rutin uygulama haline gelmiştir. Bu tip dış değerlendirmeler kamu kaynaklarına erişimi/ onların paylaşımını düzenleyen bir mekanizma olarak kullanılmaz, sadece hesap verebilirlik, şeffaflık, eşik değerin aşılmasının kanıtı ve gelişmeyi teşvik etmesi amaçlarıyla kullanılır.
- Akreditasyon : Kurumsal veya program bazında olabilir. Amaçları, farklı yaklaşımları (eşik değer, beklenen düzey, standartları karşılama, hesap verebilirlik, iç kalite güvencesi denetimi, ..), artı ve eksileri, dünya genelindeki eğilimler, …
- Kurumsal akreditasyon : Önceden paylaşılan ölçüt listesi ve beklentiler çerçevesinde eşik değerlerin aşılıp aşılmadığına yönelik çalışmadır. Politik tercihler rol oynar (oldukça sübjektif, özellikle araç seçimi). Ulusal karakteri baskındır.
- Değerlendirme (audit) : Karar/yargı içermeyen, hesap verebilirlik değil, gelişme sağlanmasına yönelik, temelde “kurumun bir tık iyileşmesi” hedefiyle yapılan kalite çalışmalarıdır. Format olarak aynen kurumsal akreditasyon adımları kullanılır. Ancak bir standarta bağlı olmaksızın, kurum ne yapıyor, nasıl yapıyor, nasıl ölçüyor, nasıl önlem alıyor sorularının cevapları irdelenir.
Ek tartışma konuları : değerlendirme/ akreditasyon raporları halka açık olmalı mı?
- Kalite Güvencesi eğitiminin çıktıları/ sorular& cevaplar, tartışmalar: Eğitimin başında bilgilendirmek üzere, sonunda da kazanımları teyit etmek için kullanılacak hedeflenen öğrenme çıktıları şunlardır:
- Yükseköğretimde kalite güvencesinin ilkelerine hakim olmak, onları tartışabilmek, uygulayabilmek
- Yükseköğretimin tüm etkinliklerini PUKÖ döngüsü çerçevesinde canlandırabilmek
- Yükseköğretimin temel etkinliklerine yönelik iç kalite güvencesi mekanizma ve süreçlerini tanımlayabilmek, kendi kurumuna uyarlayabilmek, değişik araçları kullanabilmek ve gerektiğinde aktif rol alabilmek
- Kurumunda bir kalite kültürü oluşması için atılmasına ihtiyaç duyulan adımları kavramak, tartışabilmek
- İç ve dış kalite güvencesinin mekanizmaları, süreçleri ve yapılanması temelinde kurumunun eksikliklerini değerlendirebilmek ve iyileştirici öneriler geliştirebilmek
- Kurumunun gelişmesi ve kurumsallaşması çalışmalarında politika- strateji geliştirme, ölçme ve önlem alma adımlarında kurum içi tartışmalarda aktif rol alabilmek, görüş üretebilmek, etkili olabilmek
[1] Harvey, L., (2006) ‘Understanding quality’, Section B 4.1-1 in EUA Bologna Handbook: Making Bologna work, Raabe.
[2] Greere, A., (2022): Training for quality assurance in higher education: practical insights for effective design and successful delivery, Quality in Higher Education, https://doi.org/10.1080/13538322.2021.2020978
[3] Stensaker, B. (2006).’Impact of Quality Processes’ 1st European Forum for Quality Assurance, Munich, 24th November 2006
