Son Güncelleme:
(bazı formlar özel durumu yansıtan İngilizce metinler olabilir, sadece örnek olsun diye verilmiştir)
Öğrencilere sunulan her programın bir “müfredat (eğitim programı) felsefesi” olması gerekir:
- Programın hazırlanışındaki hakim eğitim ilkeleri (mesleki vurgu-çok yönlülük (specialist-generalist) dengesi, öğrenme yöntemi (problem temelli öğrenme, örneğin), ve benzer kuruma has ilkeler)
- Konuların dersler ve ders grupları arasında paylaşılması, kapsanma şekli
- Çekirdek dersler, seçimli dersler ve (varsa) diğer grup dersler yapılanması; bunların uzmanlaşma ve araştırma alanları ile eşleşmesi
- Program tasarımına ve öğrenme çıktılarına ait mesleki veya dış akreditasyon isterlerinin karşılanma durumu
- Program öğrenme çıktıları ve program amaçlarına yönelik kazanımların nerede, nasıl sağlanacağı ve bunların değerlendirilme süreç ve yöntemleri (gerçekleşme kontrolü)
- Katılım (eğitime, araştırmaya, sosyal ve kültürel ortama, vb) ve uluslararasılaşma alanlarındaki kurum politikalarına programın nasıl destek verdiği
belirtilmelidir.
“Müfredat felsefesi” içeriği birçok üniversitemize ve programlarına ayrıntılandırması zor ve fazla soyut gelebilir. Nedeni kurumların olgunluk ve gelişmişlik seviyesinde yatmaktadır. Her müfredat belirli bir yaklaşımı, eğitim felsefesini yansıtmak durumundadır. Rastgele toplanmış veya başka bir programdan kopyalanmış ders dizisi olmamalıdır. Yukarıdaki içerik genişletilebilir. Tasarımın felsefesine zaman zaman dönmek ve neyi neden yaptığını hatırlamak, gerçekleşmeyi değerlendirebilmek için şart olmaktadır.
Program amaçları (objectives) ve Program kazanımlarının (learning outcomes) Bloom seviyelerini net olarak tanımlayan fiilleri ile birlikte belirlenmesi önceliklidir. Amaçlar mezunların 3-5 yıl çalışmaları sonunda varacakları noktayı işaret eden iddialı ve genel yetkinliklerdir. Kazanımlar, mezuniyet aşamasında öğrencilerin elde etmeleri öngörülen bilgi, beceri ve davranışları tanımlar. Program kazanımları tipik olarak 10-15 arasındadır; ölçülebilir olmasına ve Bloom bilişsel fonksiyonlarını açık ve net belirten fiillerin kullanılmasına özen gösterilir (Biggs’ SOLO Taxonomy, Guide for Busy Academics) . Program kazanımlarının Avrupa Yeterlikler Çerçevesi (EQF) veya Türkiye Yükseköğrenim Yeterlikler Çerçevesi (TYYÇ) ile uyumu bir matris halinde gösterilir (matris B- aşağıda değişik matris tanımları bulunmaktadır).
Program kazanımlarının nasıl/ hangi süreçlerde/ hangi araçlarla edinileceğinin ‘master planı’ yapılmalıdır . Diğer bir deyişle bir excel tablosunda her bir satıra yazılan program kazanımının edinilme fırsatlarının farklı kolonlara yerleştirilerek bir matris kurgulanması; satırları kazanımlar, kolonları etkinlikler/eylemler olan bir matris oluşturulması gerekir (matris D). Buradaki eylemlerin çoğunun müfredatta yer alan dersler olması doğaldır.Ancak ders dışı etkinliklerin kullanılması da teşvik edilmelidir (seminer, çalıştay, proje, vb). Böylece daha zengin bir havuzdan yararlanma gerçekleşebilir. Farklı kolonlardaki fırsatların/ eylemlerin ilgili program kazanımının edinilmesi sürecinde pekiştirici rolü olmalıdır. Üst seviyedeki bilişsel fonksiyonlara (cognitive functions) erişim için farklı kolondaki fırsatların giderek artan seviyeleri hedeflemesi planlanır.
İkinci aşama ders seviyesindeki çalışmalardır. Her dersin öğrenme kazanımları D matrisi dikkate alınarak hazırlanır. Genelde 5-8 cıvarındaki kazanımların ifade edilmesinde yukarıda program kazanımları için söylenen hususlar geçerlidir. Dersin öğrenme kazanımları ile değerlendirme/notlandırma yönteminin ve öğretim yöntemlerinin birbirleriyle uyumlu olması çok önemlidir (constructive alignment). Bu nedenle uyumun gösterildiği bir doküman üretilmesi yerinde olur (E tablosu). Dersin öğrenme kazanımlarının gerçekte nasıl ve ne kadar başarıya ulaştığının tespiti F matrisi halinde planlanır. Öğretim elemanı ve bölüm değerlendirmeleri için kullanılan bazı formlar örnek olarak sunulmaktadır. Benzer şekilde program kazanımlarının izlenme yöntemi de G matrisi olarak hazırlanır. Ders kazanımlarının izlenmesi (F matrisi) genelde öğretim üyesi tarafından sahiplenildiği için ihmal edilmez; ancak ortak karakteri olan G matrisinin gerçekleşme durumu özellikle takibe alınmalıdır. Amaçların değerlendirilmesi (H matrisi) daha geniş aralıklarla ancak mutlaka dış paydaşların katılımı ile yürütülmek durumundadır.
Her dersin bölümce saptanmış özelliklerini içeren bir ders profili (form P) hazırlanır. O dersi veren tüm öğretim elemanlarının bu profile sadık kalması gerekir. Bu profilin özetinin yer aldığı ve her yarıyılda her öğretim üyesinin kendi tercihlerini/ tarzını yansıtan bir izlence formu da (syllabus, form S) bulunur. O yarıyıldaki dersi alan öğrencilerle dersi veren öğretim elemanı arasında bir çeşit sözleşme niteliğindeki bu metin öğrencilere kılavuzluk edecek nitelikte olmalıdır.
Özet olarak, hazırlanması gereken metinler şöyle sıralanabilir. Tabii ki bu bilgilerin tablo veya matris olarak verilme zorunluluğu yoktur, buradaki uygulama bir öneridir:
A – Program Amaçları (Program Objectives) ve Program Kazanımları (Program Outcomes) listesi
B – Program Kazanımları – Avrupa Yeterlikler Çerçevesi (EQF) veya TYYÇ uyumu matrisi
C – Amaçlar- Kazanımlar Matrisi (Objectives-Outcomes Connectivity Matrix)
D – Program Kazanımları – Dersler Matrisi (Outcomes – Courses Connectivity Matrix)
E – Dersin Öğrenme Kazanımlarıyla Öğretim Yöntemlerinin Uyumu (Alignment of Course Learning Outcomes with Educational Practices)
F – Dersin Değerlendirilmesi, Dersin Öğrenme Kazanımlarının Değerlendirilmesi (Classroom Assessment, Assessment of Course Learning Outcomes)
G – Program Kazanımlarının Değerlendirilmesi (Assessment of Program Outcomes)
H – Amaçların Değerlendirilmesi (Assessment of Objectives)
P – Ders Profili (Course Profile)
S – Ders İzlencesi (Course Syllabus)
ABD’de kaliteli eğitimin garantisi olarak şeffaflık ve hesap verebilirlik giderek ön plana çıkmaktadır. Doğrudan öğrenme kazanımlarının daha da fazla vurgulandığı bu eğilime destek olarak hazırlanan bir doküman özellikle dikkate alınmalıdır: Assuring Quality, LO Assessment 2012 kurumların özdeğerlendirme yapmaları için iyi örnekler ve 29 kriter çerçevesinde sorular belirleyerek kurumların kendilerini tartmaları, eksiklerini görmeleri ve gidermeleri fırsatını vermektedir.
